Ole O. Thorsrud

Lærar, kyrkjesongar og fråhaldsmann frå Bagn

1/3

Glede og sorg: I 1923 fekk Ole O. Thorsrud kongens fortenestmedalje i sølv for trufast arbeid for fråhaldssaka. Han og kona Guri Mikkelsdotter Sørbøen fekk åtte ungar i løpet av nitten år; fire gutar og fire jenter. Men det vart mange gravferder for familien. Sju av ungane døydde tidleg, dei fleste av tuberkolose. I 1920 døydde også kona av same grunn. Det må ha vore tøffe år, men som typisk var i samtida var ikkje dette noko ein nemnte i artiklar og foredrag. Folkeopplysingsarbeidet i tida handla vel meir om å styrke nasjonen ved å bygge opp kunnskap og positiv sjølvkjensle generelt, meir enn å dvele ved eigen lykke og ulykke. BV 83-006. Th. Finne
2/3

Fest med fråhaldsfane og langeleik: Biletet er take utanfor den gamle skulebygningen ved Bagnskyrkja, 20. oktober 1898. Fremst sit Ola Brenno og Ole O. Thorsrud på kvar si side av langeleiken. Olaus Islandsmoen står heilt til høgre. Fana til Bagn avholdsforening er på Bagn Bygdesamling. BV 89-307C. Kristine Thorsrud
3/3

Klassebilete frå ca. 1910: «Eg hugsar vel koss bestemor og far, som høyrde til den gamle tidi i livssyn mykje, og andre som dei – rista paa hovudet til denne unge læraren som kom som eit vaarver med grundtvigianisme, maalstræv og sterke sjølvstendekrav», skreiv Olaus Islandsmoen då hans første lærar Ole O. Thorsrud vart seksti år. Thorsrud var gjennom heile livet oppteken av å lære barna «ikkje berre å ete av kunnskapstreet, men òg av livstreet», som han sa det sjølv. Biletet er frå Thorshaug skule i Bagn kring 1910, lærar Thorsrud står til høgre med hatt på hovudet. Fotograf: Kristine Thorsrud. BV 89-358C.

Ole O. Thorsrud (1859-1940) vaks opp i Bagn, med musikk og fleire bøker enn kva vanleg var i samtida. Både bestefaren, faren og etter kvart han sjølv var organistar i kyrkjene i Sør-Aurdal - til saman i nesten eit heilt hundreår!

Folkeopplysaren

Ole vart tidleg oppteken av bøker, og presten Winsnes fekk han til å søke seg til Vonheim folkehøgskule i Follebu. Skulen var av dei aller fyrste i sitt slag i landet. Grunnleggjaren Chr. Bruun hadde ein eigen evne til å få unge hjarter til å brenne og «få sjæli til å lyfte seg», som Peter Hognestad skreiv i eit festskrift i 1909. Det gjaldt å utvikle «eit rikare åndsliv på nasjonal grunn». Etter folkehøgskuletida tok Ole lærareksamen ved Asker seminar i 1879, og sidan arbeidde han som lærar i nær femti år i ulike skulekrinsar i Sør-Aurdal. Ole vart organist i Bagn kyrkje i atten år, inntil han tok over som kyrkjesongar i bygda. Til lærarjobben følgde det elles med skulejord der Ole og familien dyrka mat til eige bruk. Dei hadde òg skaffa seg ei seter til sommarbruk.

Thorsrud var særleg oppteken av å lese og samle på bøker. Han skreiv mykje i blad og aviser, til dømes om etikk i skulen, historiske hendingar og biografiar om lokale personar. Det gjaldt å drive opplysingsarbeid der ein meir enn før skulle sameine det kristelege og menneskelege i livet. Thorsrud hadde mange styreverv i både fråhaldslag, ungdomslag, lærarlag, skulestyre, historielag, bygdebokkomité og Valdres Folkemuseum. Og han var mykje på farten og heldt foredrag og taler.

Ole talte framfor alt på møter i fråhaldsrørsla, ungdoms- og lærarlag. Ofte tok han seg rundt med kjelke og lysbildeapparat. Eit slikt lysbileteforedrag spente gjerne vidt, både når det gjaldt tema, alvor og humor. Han viste gjerne bilete av alt frå alkoholens øydeleggande verknadar, gamle valdrisar og severdigheiter ulike stader i verda. Avisene refererte ofte, og omtala gjerne foredraga som yppelege. På ein foredragsturné til Biri kom til dømes totalt 1400 tilhøyrarar på 7-8 møte.

Thorsrud skal gjennom heile livet ha hatt eit brennande samfunnsengasjement, prega av idealisme. Men lett var det nok ikkje alltid. Då ha vart seksti, sa han det slik: «Det vart traat og tungt for det nasjonale og for det ideale livssynet her i Valdres som andre stader i min ungdom.» Gode støttespelarar i målsak og folkehøgskuleånd hadde det vore fåe av dei tidlege åra, og foredragsferdene hadde vore særleg stride: «Serleg om vinteren, med lange vegjer, og der ein laut tale i smaae hus. Ofte var eg gjenomvaat av sveitte og mang ein gong vart ein lagd i kalde rom.»

Med engasjement for lokalhistoria

Skulelæraren skal ha vore den fyrste som tok opp tanken om historielag i Valdres, og han var også ein av dei fyrste som talte for å opprette Valdres Folkemuseum, som vart etablert i 1901. 7. januar same år skreiv han om saka i avisa Samhold. Der åtvara han folk mot utanbygds oppkjøparar av gamle gjenstandar og ivra for at eit felles museum skulle «samle og bevare alle slags gjenstande, som kan gi os oplysning om vore fædres liv og virke».

I eit innlegg i avisa Valdres i 1915 skreiv Ole at opphaldet på folkehøgskulen fekk han «til at forstaa litt av naturens storhet og til at elske naturen, til at forstaa det skjønne og harmoniske i kunsten». Idealismen frå ungdommen heldt seg gjennom heile livet. «Den nasjonale tone klang gjennom alt han føretok seg, i skulestova, heimane, på lærarmøte og stemne elles». Dette skreiv Olaus Islandsmoen om Thorsrud då hans gamle førebilete vart seksti år.

Krigshandlingane i april 1940 tok knekken på den då over åtti år gamle mannen. P. Lillebrænd skreiv det slik i sitt kapittel om lærar Thorsrud i Valdres bygdebok band 6: «Så hende det verste våren 1940: Den tyske oskoreia valt inn over landet vårt som brennande eldmørje, inn i dei inste avdalane, sveipte inn i mørja alt og alle, også gamle Thorsrud. Vegvisar skulle han vera. Det hadde han alltid vori, men berre i norsk lei. Påkjenninga vart for sterk for den gamle mannen, og ikkje lenge etter – den 13. mai 1940 – andast han.»

Ei unik boksamling

Etter at Ole O. Thorsrud døydde, arbeidde lærarar og andre skule- og museumsinteresserte folk i Valdres for å få kjøpt den omfattande boksamlinga hans til bruk i skulemuseet som skulle reisast på Valdres Folkemuseum. Sumaren 1941 hadde dei skaffa nok pengar til å få kjøpt inn samlinga på 3500 bøker og hefte. Samlinga er framleis på Valdres Folkemuseum. Den omfattande boksamlinga speglar det vide interessefeltet hans. Side om side står 3500 boktitlar som handlar om religion, etikk og filosofi, fråhaldssak, norskdomsrørsle, skulesak, salmebøker, ordbøker, folkeminne og historie.

Publisert 15.4.2020

Svein Thorsrud om Ole O. Thorsrud:

Den fyrste organisten i Bagn

Ole Eriksen Thorsrud (1788 – 1871) var den fyrste organisten i Bagn, etter at kyrkja fekk nytt orgel i 1808. Prestegjeldet hadde då tre kyrkjeorgel, og Ole var organist i alle tre kyrkjene Bagn, Bruflat og Hedalen. Han vart tilsett i 1810 og fungerte fram til 1850. Sonen, Ole O. Thorsrud, som også var omgangsskulelærar, tok over som organist etter faren. Han fungerte fram til 1880. Då tok sonen hans att, Ole, over fram til 1898. Ole d.y. var då lærar og kyrkjesongar og tok plass i klokkarstolen. Slik vart det representantar frå tre generasjonar av organistslekta som sleit organistkrakken, og var med og leia salmesongen i kyrkja i nesten hundre år.

Kvar fekk Ole orgelkunnskapane sin frå?

Eg tek med eit avsnitt frå boka Bagn Kirkes Historie av Johan Hveem: « Ole hadde lært å spille av en svensk adelsmann ved navn Wahlgren, som en tid oppholdt seg i Norge. Av Wahlgren hadde han fått foræret N. Schrønnings koralbok. Det var et korrekt og vakkert avskrevet eksemplar. Biskop A. Chr. Bang skriver at det er uvisst om Schørrings koralbok er brukt i Norge. Den er dog brukt i Søndre Aurdal ca. 70 år. I denne koralbok anvendes den såkalte «generalbas», som betegnes med sifre. Det er to rekker noter – en for høyre og en for venstre. Det var organistens sak å få harmoniene så fyldige som mulig».

Schørrings koralbok gjekk i arv til Ole E. sin son, Ole O., og vidare til sonesonen lærar og kyrkjesongar, Ole Thorsrud.

Grunnen til at Ole E. fekk høve til å læra orgelspel, og vart organist, var at han fekk fritak frå krigstenest etter søknad frå prost Stabel. Dei tre eldre brørne til Ole måtte ut i krigen. Mor deira, Sigrid, vart tidleg enkje. Stabel grunnga søknaden med at Ole måtte vera heime og hjelpe mora med gardsarbeidet. Ein annan grunn var nok og at Stabel ville halda på han som organist og skysskar.

Denne bunadsskjortenåla i sylv fekk Ole i dåpsgåve. Han skal ha brukt denne kvar gong han leia salmesongen frå orgelkrakken i kyrkja. Graveringane på framsida er nesten utslitt. På baksida er det inngravert OES 1788.

Skysskar og skjemtegauk

Ole var kjent for sitt gode humør, og i yngre dagar fann han på mange skøyerstrekar som skapte mykje moro. Det låg aldri noko vondt bak så han fekk ikkje uvenner på grunn av dette. Nedanfor fylgjer ei historie eg har henta frå boka Minder fra Valdres av norskamerikanaren, presten O.L. Kirkeberg.

Ole var som nemnt ikkje berre organist. Han var også skysskar for prost Stabel. Då måtte han vera med prosten på prostevisitasar rundt om i prostiet. Då var det Valdres og Toten prosti, så det kunne bli lange turar. Denne historia skriv seg frå ein slik visitastur. I ein prestegard var to av sønnene til presten heime, og dei hadde moro av å drive «gjøn» med denne fjellbonden som prosten hadde med seg. Dette hadde Ole ikkje noko imot, og han tedde seg slik at dei syntes han var den største «heimfødingen» dei hadde sett.

Dei bad han med inn i ei stugu og trakterte han med kaffe. Då tok han fyrst sukkerkoppen og fløytekanna, og med skei åt han sukkeret og fløyta som det skulle vore graut og mjølk. Etterpå drakk han kaffien. Så tok han begge i hendene og sa «takk og ære for mat og drikke».

Seinare tok brørne han med seg opp på rommet sitt. Her hadde dei mange rare ting, bl.a. eit orgel. Dette skulle han både få sjå og høyre, og dei sette i gang med å spela for han. Nei, dette var det raraste han hadde sett i heile sitt liv. Dette var eit under han berre måtte undre seg over og lovprise. Nei, noko slikt hadde han aldri høyrt før. Etterkvart fekk han trø belgene. Han var litt redd i starten, men det gjekk, og då vart han svært til kar. Han lurte på om det ville låte hvis han la handa si på tangentane. Ja, han fekk prøve. Han la så eine handa bortpå, men då det let, så kvakk han og trakk seg tilbake. Dei fekk han til å prøve ein gong til. Dei forklåra at han måtte seta seg og leggja begge hendene på. Då ville det gå betre. Han så gjorde, og då vart han dristigare. Endeleg klemte han til av full kraft så orgelet ljoma i rommet. Då skjønte brørne at det var dei som hadde blit narra og ikkje han.

Presten – far til gutane – spurde då Stabel kva det var for slags skysskar han hadde med seg. Stabel svara: «Dette er organisten i Bagn Kirke».

Skrive i i november 2024